Nalatenschap en mediation

Door Dick Bonenkamp

Een samenvatting van de presentatie gegeven door Dick Bonenkamp tijdens het Nationaal Congres Estate Planning. Hij sprak hier over mediation en nalatenschappen.

Mr. drs. Dick Bonenkamp

Mr. Bonenkamp begint zijn lezing met de stelling: ‘Bij afwikkeling en van nalatenschappen is kennis van en vaardigheden in conflicthantering minstens net zo van belang als financiële kennis.’ Een groot deel van de zaal is het daarmee eens.

Problematiek van het nalatenschapsconflict

Bonenkamp stelt dat zodra er meer erfgenamen zijn, een vechterfenis op de loer ligt. Zo’n vechterfenis kan rampzalig uitpakken voor alle partijen, de familieverhoudingen verzieken en doorwerken naar volgende generaties. Nalatenschapsconflicten verdienen daarom minstens evenveel aandacht als de zakelijke verdeling van de bezittingen en de schulden. Bonenkamp vergelijkt familierelaties met veenbranden: aan de oppervlakte lijkt alles goed, maar onder de oppervlakte kunnen er veel frustraties zijn. Een methode om dit zichtbaar te maken is een familie-opstelling: een soort rollenspel waar echte emoties naar boven komen. Nalatenschapsconflicten zijn namelijk in beginsel diep geworteld in de oude gezinsstructuur.

Benodigde kennis en vaardigheden

Bij nalatenschapsmediation moet een adequate mediator goed kunnen luisteren, samenvatten en doorvragen waar nodig is. Dit klinkt eenvoudiger dan het is. Vooral juristen zullen soms merken dat bepaalde woorden een hele juridische gedachtegang in werking kunnen zetten. Maar dat neemt niet weg dat de mediator inhoudelijk en juridisch op de hoogte moet zijn van de nalatenschapspraktijk. Het is zelfs sterk aan te raden deze volledige juridische kennis ook in te zetten. Daarnaast weet een goed mediator de creativiteit te bevorderen, dat wil zeggen dat hij mensen kan laten ‘omdenken’.

Bewustheid van talent en zwakheden

Het is belangrijk dat de mediator zich bewust is van zijn kwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën (de zogeheten ‘kernkwadranten’). Deze bewustheid maakt hem flexibel genoeg om andere professionals binnen te halen als dat gewenst is (bijvoorbeeld een conflictcoach of een taxateur). Op onderdelen moet de mediator tevens een pas op de plaats kunnen maken voor de rechtbank.

Omgaan met emoties

Een mediator op het gebied van nalatenschapsplanning zal moeten kunnen omgaan met emoties, weerstanden en machtsverschillen. Omgaan met emoties dient men overigens niet te onderschatten. Soms zal de mediator zichzelf in bepaalde situaties herkennen en dat kan ten koste gaan van de professionaliteit.

Handelingen bij mediation

Bij mediation wordt een juridische muur gecreëerd, waarbinnen de partijen veilig kunnen onderhandelen. De mediator kiest daarom in overleg met partijen en eventueel andere adviseurs een faciliterende, evaluatieve of transformatieve stijl. De keuze in deze stijl is uiteraard afhankelijk van de aard van het probleem. Het is de taak van de mediator om structuur aan te brengen in gesprekken (telefoongesprek, bemiddelingsgesprek, onderhandelingen enzovoorts). Om duidelijkheid te verkrijgen, is het handig om een belangenkaart op te stellen. Tijdens de mediation zal de mediator technieken toepassen om conflicten te voorkomen, te de-escaleren en/of op te lossen. Hierbij kan het helpen om een conflictdiagnose te maken, bijvoorbeeld aan de hand van de escalatieladder van Glasl. Ook zal de mediator de mechanismen, die binnen gezinssystemen een rol spelen, benoemen en inzetten (op integere wijze).

Aandachtspunten bij nalatenschapsconflicten

Bij een conflict over de verdeling van en nalatenschap zal de adviseur de werkelijkheid van de schijn moeten onderscheiden. Hij doet er ook goed aan een belangenkaart op te stellen waarop staat wat iedere erfgenaam echt wil en voelt. Vergeet daarbij niet de positie van de koude kant! Bonenkamp adviseert het publiek om in het geval dat zij een emotionele uitbarsting meemaken deze gelegenheid aangrijpen om uit te zoeken waar de pijn echt zit.

Misverstanden over mediation

Rond het verschijnsel van mediation (bij nalatenschapsconflicten) doen een paar misverstanden de ronde. Bonenkamp noemt hierbij de volgende misverstanden en legt uit waarom het een misverstand is.

• ‘Mediation is pas nodig als de betrokken partijen er zelf niet uitkomen.’ In deze situatie zal mediation vaak al te laat zijn. De partijen kunnen beter met mediation beginnen als zij een escalatie van het conflict zien aankomen.
• ‘Juristen zijn van nature al geboren mediators.’ De juridische ‘antennes’ kunnen soms juist in de weg zitten, omdat zij op bepaalde signalen zijn gefixeerd.
• ‘Mediation betekent dat ik altijd moet inleveren.’ Mediation bestaat in beginsel juist uit keiharde onderhandelingen onder het toezicht van een mediator.
• ‘Bij mediation zijn adviseurs en juristen niet welkom.’ Dit misverstand is dusdanig hardnekkig dat zelfs rechtbanken dit vaak geloven. Toch is het in belang van de mediation dat de essentiële adviseur bij de mediation aanwezig is.
• ‘Als het hard tegen hard gaat bereik je met mediation ook niets.’ In dat geval is mediation wel lastiger, maar nog altijd beter dan niets. Escalatie kan rampzalig uitpakken.
• ‘Als de partijen de mediationovereenkomst hebben ondertekend, is stappen naar de rechter de volgende logische fase.’ Het bereiken van een mediationovereenkomst is een keiharde, juridisch dichtgetimmerde methode. Deze overeenkomst is niet zo eenvoudig opzij te schuiven. Overigens blijkt dat men een niet-bindend advies toch als bindend ervaart als het een goed advies is.

Dit verslag is opgetekend door drs. Remco Latour, fiscaal redacteur bij Licent Academy

Lees meer over conflicthantering:

https://www.merlijngroep.nl/blog/conflict-op-het-werk-yes/