Valt een integriteitskwestie te bemiddelen of te mediaten?

Door Merlijn

Mediators houden regelmatig intervisies; bijeenkomsten met meerdere mediators waarin allen hun vragen en hun ervaring in kunnen brengen om zo gezamenlijk tot diepere inzichten te komen.  Gedurende deze sessies bespreken ze issues waarmee ze worstelen, of kijken ze terug op gedane mediations met het doel om hiervan te leren en deze inzichten in toekomstige mediations mee te nemen.
Het valt me op dat in deze intervisies regelmatig integriteitskwesties naar voren komen, met de vraag wat de rol van de mediator zou kunnen of had moeten zijn.

Integriteitskwestie

Om op de bovenstaande vraag een antwoord  te kunnen geven is het allereerst van belang om helder te hebben wat onder een integriteitskwestie verstaan moet worden.  Doorgaans komt dan snel een beeld naar boven van graaiende, zelfverrijkende politici, zakenlui en bankiers.  Toch dekken deze excessen maar deels de lading. Dus toch maar even stil staan bij waar we het dan over hebben.
In essentie gaat integriteit over ‘het goede (willen) doen’; zorgvuldig handelen, met oog voor de belangen van betrokkenen, verantwoording af kunnen leggen over je beslissingen, en je rug recht houden waar het nodig is.
Waar dat niet lukt heb je kans op een integriteitskwestie, en die kwesties komen op in verschillende soorten en maten.  Om te kijken of mediation passend zou zijn, is het goed om hier onderscheid in aan te brengen.  Voor dit doel ben ik zelf wel gecharmeerd van het onderscheid sociale integriteit versus zakelijke integriteit.

Sociale integriteit

Sociale integriteit ziet met name op relatiekwesties tussen werknemers onderling, of werknemer en leidinggevende. Bij sociale integriteitskwesties voelen mensen zich gekwetst, buiten gesloten, geïntimideerd, ervaren ze een structurele, te hoge werkbelasting, of voelen ze zichzelf op enigerlei wijze benadeeld.  Hun eigen belang, en niet het organisatiebelang, is dan de primaire reden om aan de bel te trekken.

Zakelijke integriteit

Zakelijke integriteit ziet daarentegen primair op het belang van de organisatie en hoe dit belang mogelijk geschaad worden door gedrag van hun medewerkers. Omdat die zich bijvoorbeeld laten verleiden tot het plegen van fraude, het aannemen van kick backs, het zich schuldig maken aan belangenverstrengeling, het maken van verticale prijsafspraken, of het verdelen van de markt met hun concurrenten. Dit kan dan vervolgens aan het licht komen door een melding.  Een melder kan een collega, klant, leverancier of andere betrokkene zijn.  Een melder kán, maar hoeft niet een benadeelde te zijn.

Het verschil tussen kwesties die kunnen spelen bij sociale en zakelijke integriteit zit hem dus met name in het verschil wie primair belanghebbende is of zijn.

Als een opdrachtgever met een vraag bij jou als mediator komt, is het belangrijk te weten wat je op je bordje hebt.  Bij sociale integriteitsvraagstukken waar herstel van de (werk)relatie vooropstaat, zou mediation zeker – met name zelfs! – een te kiezen optie zijn voor betrokkenen. In die situaties zal waarheidsvinding een ondergeschikte rol spelen, en heb je de primair belanghebbenden aan tafel.
Bij zakelijke integriteit ligt voor de organisatie de nadruk doorgaans op waarheidsvinding.  Wat is er gebeurd, wie is de schuldige, en hoe kunnen we dat in de toekomst voorkomen? Want het belang van de organisatie staat op het spel.  Met als risico financiële en reputatieschade als gevolg van een aangetast vertrouwen. Terwijl zakelijk succes nu juist vraagt om (maatschappelijk) vertrouwen…
Je kunt hier grote vraagtekens zetten bij een mogelijke rol van de mediator.  De eerste vraag die zich dan aandient is wie er dan aan tafel zou moeten zitten?
De beschuldigde en de melder als conflictpartijen? Als ze al mee zouden willen gaan in een mediation traject – wat niet vaak het geval zal zijn – dan is de kans groot dat dit ontaardt in een welles-nietes verhaal.   De beschuldigde zal de aantijgingen verre van zich werpen, en om het hoofd van de melder vragen.  De melder zal zich in de verdediging gedrukt voelen, en zich willen rechtvaardigen voor zijn melding.
Een representant van de organisatie en de melder dan?  Kan…maar met welk doel?  Ik kan er maar één zien en dat is het verkrijgen van input op een onderzoek, en daarnaast het bedanken en informeren van de melder dat de organisatie deze, en iedere andere, melding zeer serieus neemt.
Het doel van mediation is primair relatieherstel.  Dat lijkt hier (nog) niet aan de orde. Deze relatie zal met name pas onder druk komen te staan als de organisatie deze melding niet serieus neemt.
Bij zakelijke integriteitsissues zou mijn dringend advies dan ook zijn: eerst een gedegen onderzoek om te kijken of de melding gegrond is.  Pas daarna, en dan met name bij meldingen die na onderzoek ongegrond zijn verklaard, zou er eventueel ruimte zijn voor een mediation.  Dat vraagt wel dat de partijen van elkaars rol op de hoogte zijn – wat vaak niet het geval is – en open staan om met elkaar een gesprek aan te gaan.  Dat zou bijvoorbeeld denkbaar zijn als ze een werkrelatie hebben, die door deze situatie onder druk is komen te staan.
Je zou zeggen: dit klinkt logisch.  Maar toch heb ik voorbeelden voorbij zien komen waarin de opdrachtgevers dit soort zaken naar de mediator schoven, omdat ze enkel een lastige klant, leverancier, medewerker etc. zagen in plaats van een melder, en hoopten dat met mediation de kwestie opgelost zou kunnen worden.  Over het wel of niet mediabel zijn waren de meningen binnen de intervisie uiteenlopend, en waren er ook die die mediation best zouden aandurven.  Want de noodzaak van een onderzoek zou ook een uitkomst van de mediation kunnen zijn, toch?

Mijn vraag als mediator aan dergelijke organisaties zou drieledig zijn: Allereerst; heb je voor die uitkomst echt een mediator nodig? Vervolgens, is de melder akkoord dat diens naam bekend wordt gemaakt aan de persoon in kwestie?  (in het kader van vertrouwelijkheid hoogst ongebruikelijk) En daarnaast, ben je je bewust van de schade die je mogelijk aan een onderzoek zou toebrengen, als je de mogelijke dader op voorhand informeert, en deze dus alle tijd verschaft om bewijsmateriaal te vernietigen?

De kans is groot dat op alle drie de vragen een klinkend nee komt.

Kortom, voor sociale integriteitskwesties is mediation of bemiddeling een zeer aan te bevelen route, juist omdat waarheidsvinding vaker niet dan wèl sluitend is, en het primair om relatieherstel gaat.  En voor zakelijke integriteitskwesties is mediation enkel dan te overwegen pas nadat een onderzoek is afgerond, en betrokkenen een noodzaak zien van relatieherstel.
Maar dat kom ik zelden tegen.

Lees meer over mediation:

https://www.merlijngroep.nl/blog/hoe-kies-ik-een-geschikte-mediator/