Mediation en het referendum: kent u de overeenkomsten en verschillen?

Door Lydia Charlier

In het recente verleden hebben twee referenda de publieke opinie beziggehouden: het Nederlandse referendum rond EU Oekraïne verdrag en het Britse referendum over een “Brexit”.

De verhitte gemoederen zijn inmiddels enigszins bedaard. Een korte analyse van de gebeurtenissen in de aanloop naar de beide referenda leidt tot de conclusie dat de waar te nemen processen vergelijkbaar zijn.

Een referendum biedt zeer beperkte mogelijkheden voor de kiezer om zijn wensen naar voren te brengen: linksaf of rechtsaf, winnen of verliezen, gaan of blijven. De aanloop naar een referendum heeft een aantal herkenbare kenmerken, die ook in de aanloop naar een mediation prominent naar voren komen. Ik bespreek de twee belangrijkste.

Simpel?  

In de aanloop naar het referendum wordt een grove versimpeling van alle nuance gezien. Elke partij verdedigt met verve zijn standpunt vanuit alle voordelen daarvan, met diskwalificatie van de ander. Een karikaturale portrettering van de ander wordt niet zelden als de waarheid verkondigd.

Na het Brexit referendum, waarin de leave campaign won met 51,9%, hoorden we Nigel Farrage openlijk verklaren:

“This is for real people. This is for ordinary people. This is for decent people”.

Hij diskwalificeerde daarmee meteen ruim 48% van zijn Britse medeburgers, die blijkbaar deze kwalificaties niet verdienen. Zij zijn blijkbaar niet echt. Niet fatsoenlijk. Een snelle evaluatie leidt al ras tot de conclusie dat dat niet waar kan zijn.

Conflicten leiden al snel tot een zeer grofmazige versimpeling van de ander, zijn belang en zijn emotie, soms gepaard gaande met al dan niet beschaafd verbaal geweld. Het enige dat partijen nog samen doen is hand in hand de escalatieladder (Glasl) afdalen. Verhitte emotie leidt niet zelden tot een karikaturale perceptie van de ander. Aandacht voor het fenomeen dat onder de druk van het conflict een eigen werkelijkheid wordt gecreëerd, en aandacht voor de nadelen van de eigen visie is er in het heetst van het conflict niet. Als het eenzijdige standpunt te mooi lijkt om waar te zijn, dan is het dat meestal ook. Zo is het ook in mediations.

“Simpel” is bij nadere beschouwing het enige woord dat in conflictsituaties niet als eerste opkomt. Zou dat zo zijn dan waren ze immers al opgelost. De emoties, de drijfveren en complexe relaties van partijen zijn niet simpel. Het is juist de simplificatie als gevolg van de ervaren tegenstellingen, die tot polarisatie leidt en partijen uit elkaar drijft.

Mediation zoekt, en dat is misschien een van haar grootste verdiensten, een uitweg uit de versimpeling. Allereerst kijken naar de neutrale feiten. De nuance van de percepties komt aan bod. De achterliggende emoties worden op een veilige plaats in al hun belang gezien, gehoord en beleefd. Wat er echt toe doet komt naar boven. Dat geeft ruimte.

Het is overigens een veelgehoorde misvatting dat alleen natuurlijke personen deze percepties en emoties ervaren. Ook organisaties en zelfs naties hebben een eigen manier van kijken, hebben hun eigen morele drijfveren; ook die mogen worden gezien, gehoord en ervaren.

Ruimte voor meerdere opties?

In een referendum bestaan per definitie slechts twee opties. Winnen of verliezen: het is soms een kwestie van een verschil van minder dan 1%. Het is de uitwerking van een binair proces: een partij, hoe groot dan ook, gaat ontevreden de trap af. En zo is het vaak ook in de rechtszaal. Binaire processen worden veelal gedomineerd door angst. De angst om (iets) te verliezen. Dat komt niet als een verrassing, gegeven het feit dat er in de polarisatie slechts twee opties worden geboden. Ook in mediations komen partijen met deze eenzijdig gerichte ballast binnen. Het is van belang om dat te onderkennen. Besluiten die worden genomen vanuit angst, zijn meestal niet de beste besluiten. Als mediator versta je de kunst om partijen respectvol te bemoedigen om elkaars behoeften, drijfveren en emoties te leren kennen en onderkennen. Lastige gesprekken te voeren. Risico’s gedegen te laten afwegen. Het verleden voor zover noodzakelijk los te laten en toekomstgerichte besluiten te nemen.

Mediation en referendum: winnen?

De processen die zich voordoen in de aanloop van een referendum zijn vergelijkbaar met de conflictprocessen waar partijen mee kampen voordat ze een mediation ingaan. Daar houdt de vergelijking echter op. Een referendum is gericht op winnen of verliezen. Mediation biedt vanuit gelijkwaardigheid alle mogelijkheden om behalve de achtergronden van de eigen wereld, ook de wereld van de ander te leren kennen. De kern te exploreren van wat voor beide partijen belangrijk is, om van daaruit de vele verschillende opties te verkennen. Om vanuit die opties te komen tot de beste, beiderzijds gedragen oplossingen. De meeste conflicten kennen vanuit die route een oplossing die voor beide partijen acceptabel is. Mediation is oplossen: vanuit winnen en winnen.

De voordelen van mediation:

1. Mediation werkt snel en efficiënt. Afhankelijk van de complexiteit van het geschil en het aantal deelnemers is de doorlooptijd een dag tot enkele weken. Een juridische procedure duurt, zelfs in kort geding, in het beste geval enige maanden. En dan nog is er het risico op hoger beroep;
2. In mediation is juridisch gelijk of ongelijk niet doorslaggevend. Er is ruimte voor flexibiliteit, en ruimte voor de eigen inbreng van partijen, en ruimte voor vrijblijvende exploratie van verschillende opties; partijen zijn pas aan een optie gebonden als deze op schrift staat en door beiden in een vaststellingsovereenkomst is ondertekend.
3. Mediation is vertrouwelijk. Partijen tekenen voor geheimhouding. Niets van het besprokene komt naar buiten. Daarmee wordt een negatieve “exposure” elders voorkomen;
4. Mediation wordt vaak ingezet tot behoud van een (werkbare) relatie tussen partijen, of als daartoe door beide partijen wordt besloten: tot een zorgvuldige wijze van beëindiging van de relatie;
5. De mediation is altijd toekomstgericht. De focus ligt op belangen van beide partijen, hun onderliggende intenties en de vertaling daarvan naar de toekomst;
6. De mediator kan als neutrale derde beter onderscheid maken tussen feiten, percepties, emoties en inhoudelijke aspecten. De mediator helpt partijen om de betekenis van de eigen rol en die van de ander waar te nemen.
7. De mediator heeft de mogelijkheid om partijen in een caucus (een tweegesprek met de mediator) afzonderlijk te spreken. Vaak komen de echte belangen en intenties dan direct op tafel. Het is mogelijk om opties vertrouwelijk met de mediator te bespreken. De mediator kan vervolgens een brug slaan.
8. Partijen houden zelf de volledige controle over het conflict en de oplossing. Oplossingen worden niet van bovenaf opgelegd.

Lees meer over mediation:

https://www.merlijngroep.nl/blog/meditation-mediation/